Historia powstania Banku Gospodarki Żywnościowej (BGŻ)

Tagi: banki, bankowość, prawo,

W dniu 12 czerwca 1975 roku została uchwalona ustawa Prawo Bankowe, która określała rodzaje banków działających w Polsce a przede wszystkim miała przystosować struktury bankowe do nowych struktur administracyjnych kraju. Na tejże ustawie powołany został do życia Bank Gospodarki Żywnościowej (BGŻ), który powstał w wyniku połączenia Banku Rolnego i Centralnego Związku Spółdzielni Oszczędnościowo – Pożyczkowych. Banki spółdzielcze zostały podporządkowane BGŻ oraz zobowiązane do współpracy z terenowymi organami administracji. Bank rozpoczął swoją działalność z dniem 1 lipca 1975 roku jako bank państwowo-spółdzielczy.

Po byłym Banku Rolnym przejął funkcję centrali wobec banków spółdzielczych (przemianowanych ze spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych), zaś po Centralnym Związku Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych zadania centralnego związku spółdzielczego. Zadaniem BGŻ, jako centrali finansowej i rewizyjnej, było gromadzenie środków pieniężnych, pośredniczenie w rozliczeniach, kredytowanie oraz kontrolowanie działalności przedsiębiorstw rolnych. Banki spółdzielcze wykonywały, jako terenowe ogniwa Banku, zadania zlecone przez administrację państwową oraz realizowały usługi bankowe wobec własnych klientów.

Lata nieco poprzedzające powstanie BGŻ charakteryzowały się bardzo dynamicznym rozwojem banków spółdzielczych, ponieważ przejęły akcję kredytów inwestycyjnych skierowaną do ludności wiejskiej, gospodarki nie uspołecznionej, wespół z kredytowaniem budownictwa mieszkaniowego. Po za przejęciem obsługi kredytowej, banki spółdzielcze dość znacznie rozwinęły obsługę obrotu pieniężnego na wsi. Właśnie w tym okresie stały się w pełni bankami, stanowiąc najniższy element polskiego systemu bankowego.

Bank Gospodarki Żywnościowej prowadził obsługę finansowo – kredytową państwowego i indywidualnego rolnictwa, przemysłu rolno – spożywczego oraz przedsiębiorstw usługowych pracujących na potrzeby rolnictwa i przemysłu rolno – spożywczego, a także wykonywał wobec banków spółdzielczych funkcję centralnego związku spółdzielczego oraz centrali finansowej i organizacyjnej przewidzianą dla centralnych związków spółdzielni.

Zadaniem Banku Gospodarki Żywnościowej, w którego skład wchodziły: centrala, oddziały wojewódzkie oraz oddziały zamiejscowe, było przede wszystkim:
- gromadzenie środków pieniężnych
- pośredniczenie w rozliczeniach
- kredytowanie oraz kontrolowanie działalności przedsiębiorstw rolnych, uspołecznionych i indywidualnych przemysłu rolno – spożywczego, jednostek usługowych i handlowych rolnictwa

Zasadnicze zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze jakie zostały zapoczątkowane w latach 1989 – 1990 były powodem zmian w strukturach organizacyjnych spółdzielczości bankowej, jej sytuacji ekonomicznej i prawnej
Przed 1990 rokiem sektor bankowy pozostawał pod całkowita dominacją NBP, kiedy to działalność banków komercyjnych była ograniczona do szczątkowych rozmiarów, co wynikało z centralnego systemu zarządzania gospodarką. W takich warunkach bankowości funkcjonował Bank Gospodarki Żywnościowej, w którym zrzeszone były banki spółdzielcze.

W odniesieniu do innych banków – spółdzielcze posiadały znaczny stopień samodzielności. Zakres przedmiotowy, terytorialny i merytoryczny ich działalności był ściśle określony i dotyczył przede wszystkim sektora gospodarstw indywidualnych oraz spółdzielczości wiejskiej i usługowej, natomiast obsługa finansowa większych podmiotów sektora rolno–spożywczego pozostawała w gestii BGŻ.

Zgodnie z przepisami ustawy z 20.01.1990  roku, BGŻ został pozbawiony wykonywania funkcji centralnego związku spółdzielczego oraz centrali organizacyjnej i rewizyjnej wobec banków spółdzielczych. Od tego czasu stosunki między BGŻ a bankami spółdzielczymi działającymi na zasadzie pełnej samodzielności prawnej i ekonomicznej, ułożone zostały na podstawie umów o wzajemnej współpracy, w oparciu o przepisy ustawy Prawo bankowe z 1989 roku, przewidującej możliwości zrzeszania się BS w innym banku.

Spośród 1662 działających w 1990 roku banków spółdzielczych, 1576 podpisało umowy z BGŻ. Banki te powołały Radę Zrzeszonych Banków Spółdzielczych, działającą przy BGŻ niezależnie od jego organów statutowych. Pozostałe BS wniosły akcje i zrzeszyły się w trzech bankach, powstałych w latach 1990-1991 w formie spółek akcyjnych, a mianowicie:
- Gospodarczym Banku Wielkopolskim S.A. z siedzibą w Poznaniu
- Gospodarczym Banku Południowo – Zachodnim S.A. z siedzibą we Wrocławiu
- Banku Unii Gospodarczej S.A. z siedzibą w Warszawie

W 1994 roku banki te zrzeszały 404 banków spółdzielczych, a BGŻ 1259. Wyżej wymienione banki powołały do życia Krajowy Związek Banków Spółdzielczych, który pełni rolę izby gospodarczej wobec zrzeszonych w nim banków spółdzielczych.

W 2000 roku ważnym wydarzeniem dla BGŻ S.A. i całego sektora bankowości spółdzielczej było uchwalenie ustawy z dnia 7 grudnia 2000r. O funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzesz. Ustawa ta w zasadniczy sposób zmienia zasady funkcjonowania spółdzielczego sektora bankowego, wprowadzając dwuszczeblową strukturę organizacyjną oraz zasadę dobrowolnego wyboru przez bank spółdzielczy banku zrzeszającego.

Należy także podkreślić, że z dnia wejścia w życie ustawy, tj. 28 stycznia 2001r., BGŻ S.A. przestał pełnić funkcje banku krajowego Zrzeszenia Krajowego Banków Spółdzielczych, przy czym może być jednym z banków zrzeszających banki spółdzielcze. Ustawa określa także zasady i sposób prywatyzacji BGŻ S.A. jako banku zrzeszającego banki spółdzielcze, zakładając, że docelowo większościowy pakiet akcji Banku obejma zrzeszone banki spółdzielcze. BGŻ S.A. uczestnicząc w pracach nad ustawą, konsekwentnie prezentował stanowisko, że rozwiązaniem optymalnym jest konsolidacja banków sektora poprzez utworzenie jednej uniwersalnej grupy bankowej.

W 2000 roku opracowano „program zwiększenia funduszy własnych BGŻ S.A. z udziałem spółdzielczego sektora bankowego”, zakładając, że Bank będzie zrzeszał banki spółdzielcze. Program ten uzyskał akceptacje Rady Nadzorczej Banku, a 31 stycznia 2001 roku został zatwierdzony przez Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy BGŻ S.A.
 
W 2000 roku w ramach prac nad strategia funkcjonowania BGŻ S.A. jako banku zrzeszającego banki spółdzielcze, zrealizowano następujące główne projekty :
- opracowano ofertę współpracy BGŻ S.A. dla spółdzielczego sektora bankowego i przedstawiono ją wszystkim bankom spółdzielczym oraz bankom regionalnym i zrzeszającym
- zawarto porozumienia intencyjne w sprawie zasad przyszłej współpracy z Mazowieckim Bankiem Regionalnym S.A. , Dolnośląskim Bankiem Regionalnym S.A. , i Pomorsko-Kujawskim Bankiem Regionalnym S.A., które zakładają połączenie BGŻ S.A. z tymi bankami w zamian za akcje dla zrzeszonych 203 banków spółdzielczych,
- opracowano biznes plan współpracy BGŻ S.A. z bankami spółdzielczymi na lata 2001-2003,
- przygotowano we współpracy z bankami spółdzielczymi i regionalnymi pakiet 24 projektów umów, regulaminów i porozumień, które ustalają zasady pełnienia przez BGŻ S.A. funkcji banku zrzeszającego banki spółdzielcze.

Pakiet biznes plan zawiera przede wszystkim projekt umowy zrzeszenia wraz z regulaminem gospodarki finansowej i regulaminem Rady Zrzeszenia, który będzie po zatwierdzeniu przez Komisję Nadzoru Bankowego podstawowym dokumentem określającym zasady współpracy zrzeszonych banków.